Wikipedia:UIL Nonsavo

«	Supru a UIL kontenaje Angli versione de disi chapitre	»
Antei: Besono de un interlingue		Sekuenti: Un existanti lingue?

Non-savo de Stranjeri Lingues

Kant bli unesmifoy fa savat a Edinburgh ye 1803 non in li germani originale, ma per fransi traduktione. John Stuart Mill poved, quankam kun desfasileso, lekte germanum, ma preferad lekte traduktiones, e nulitem lernad sorga se in germani relvie-statione. Kand Carlyle renkontrad Louis Blanc, ”esed li maxim veri droleso tu observa lesen konversatione. Li fransum de Carlyle esed literal traduktione de len propri non-traduktebli anglum, anke pronuntiat in len propri forti skotum. Louis Blanc non poved ulim komprenda lo, ma askoltadad atentivim, e tand respondad ferni fro li eme. (Car. Fox.) Faraday savad nuli germanum, e konsekuentim li inquestiones de Robert Mayer e de Helmoltz esed por lo “siglat libre”. “Quam diferanti,” Dean Stanley dikted, “povud ha es li kasu del Eklesie de Anglia si Newman vud ha pove lekte germanum.” Kand germani skolaste sendad notisat editione de Macbeth a doktore Furnivall, li direktere del New Shakespeare Society (Novi Sosiete de Shakespeare), li Early English Society (li Sosiete de Frui Anglum), ets., dise retroskripted por regreta ke lo non poved lekte li notes, ma ke lo vidad fro li nombres ke li autore had trakta metrual questiones. Kand Zola fugad fro Fransia durant li Dreyfus penos, lo esed totim non-kapabli por fa se komprendat anglim. E li samum esed li kasu kun li dani poete, Herman Bang, kel morid miseranti in Amerika ye 1912 non-kapabli por fa sen maxim simpli volios komprendat da tes sirk lo.

E non es simili non-poveso non-savat mid politikeres. On dikte ke esed nosiv a Dania in lun desfasil politikal sirkumstanties mid li lasti sekle, ke Madvig (li grandi skolaste de latinum) e altri ministres parlad fransum kun desfasileso e senti se timetosi pri parlo mali fransum al altrilandal ambasaderes. On raporta simili koses pri li Mondal Milite. Sir Edward Grey non poved parla fransum, e li fransi ambasadere, Cambon, parlad mal anglum. Nule ek li fransi o angli generales, exept Lord Kitchener, parlad irgigrad bonim li lingue del altri natione, e in li Pase-konfero Clemenceau ganad non-digni dominatione pro ke lo esed praktikalim li sole kel haved kompleti kapableso in ambi lingues. On besona nuli non-ordinari quantitate de sajeso por komprenda ke konfidential diskusiones inter potenti politikeres de diferanti nationalesos pri temes important a li toti monde perda multum si on mus diriga lus per interpreteres: quam plu bon si li potentes de disi tere vud pove, lingualim, renkontra egalim – ma tu povud es posibli nur per moyene de perfektim neutri lingue.

Es veri ke on have tradukteres e interpreteres, ma bon e efektiv tradukteres es nek nombrosi ni chipi. Me prenda ek li libre de Miss Pankhurst li piese de informatione ke durant 1926 li employates del Lige de Nationes inklused 29 tradukteres e interpreteres kun salaries sumant a £19 800 – ulter stenografistes e skriptomachineres. Ultru li Lige es nur modesti komenso de ti vasti politikal organisatione del toti monde kel mus veni in non tro distanti future!

Durant disi dies de chipi voyajes, de komersial kambio inter omni partes del monde, de avies e radiosendo, de international sientie e de mondal politike, sembla ke urjanti besono por komerseres, teknikal viros, sientiistes, literatural viros, politikeres, faktim omnes, tu have fasil moyene por kontakte altrilandanes e por lerna plusum fro les kam es posibli per visita altri landes kom turistes kun fixat langes. Li vorde “international” bli invente da Jeremy Bentham nur in 1780 – nunitem nus ha ariva al punktu de besono de international lingue.

Lasa ke me mentiona dislok li resenti inventione del parlanti filme, kel on nun porta a rari teknikal perfekteso. Kand on montrad Axel Petersenen “fono-filme” a mikri audientia in København, men penso saltad al tempe kand per disi moyene vud es posibli have pleos e diskurses fat vidabli e audibli e komprendabli tra omni li monde – avantajes de kinema e radio kombinat e fat ankore plu util per un Interlingue!