Historie de Novial

Novial es internationali auxiliari lingue kreat da Otto Jespersen ye 1928 e plu tardim modifikat da lo.

After li chanjo de Valter Ahlstedt a Interlingua, li lingue morid til li 1990 dekyare, kand diversi novialides aparid.

Funde

Sub Otto Jespersen

Li libre An International Language bli publika in li somre 1928^[1]. Li lingue resepted adhesiones de linguistes kom Uhlenbeck e Thalbitzer e satiristes kom Bernard Shaw e H. L. Mencken^[1]. Tamen, les nonaktivim partisipa li propagatione pro li expansione del lingue.

Depos 1928, Per Ahlberg lo esed aktivi por Novial. Lo omformad sen jurnale Mondo in novial-organe, kel esed baptisat kom Novialiste^[1].

Lo edited Novial Lexike ye 1930 kun subventione fro Rask-Ørsted-fondatione^[1]. Nun pos li recenti chanjes in novial, particularim in li ortografia cun c e z, li resteditione apene valora plu kam maculature. Lo introdukted chanjos in li lingue, kom:

kelki vordes (insted vorte, sep, ok, monate lo proposa vorde, set, ot, mensu)^[2],
kelki sinonimes kom sal/ve, moneye/pekunie, guere/milite, vapornave/stimshipe^[2],
kelki sufixes kom -ntia (konvalescentia, inteligentia, presentia) e -itate (felisitate, sinseritate)^[2],
adverbies sin li finale -im (tot nudi, tal-nomat, extrem fasil, bon konstruktet)^[2].

In 1934 li revue in ido Mondo bli chanja lun nome a Novialiste. Redaktet da Per Ahlberg quo klarifikad li chanjo en li artikle Nus es li altres^[3] In maye del sam yare, Otto Jespersen proposid in lon artikle Plubonisat Novial^[4] li adoptione de un »ortografial» novial apud li original fonetikalim skriptet lingue^[1].

Kom resulte de omni disum me proposi ke on have du formes de novial, usabli segun chaken personal prefero:

fonetikal novial (FN) kom li tilnun usat, sin c e sin z.

ortografial novial (ON), kel admise li literes c (kun ç e sc) e z.

Ti ortografial novial inklused li literes c e z:

Me had ja in li preface de Novial Lexike aluset ke li usa de c devan a, o, u cun li valore [k] vud es min chokant kam li usa de li sami litere in esperanto e ido in disi positione cun li pronuntiatione [ts]. Nun me inserted c e sc en li places kel les ocupa in li ortografia del angli, franci e altri lingues, ergo civil, disciple, comunica, crise, clase e c. E samiman z in zone e pluri altris, vor me antee scripted s. Li cause pro kel me non had osat fa disu antee, esed ke, influat dal modeles de esperanto, de ido e de occidental, ma imaginad ke on mused dona a disi c in civil e c., un special pronuntiatione [ts], e ke on anke mused postula li sonori pronuntia de z. Ma nun me trovad ke disu absolutim non esed necesari: on poved tot simplim pronuntia c samiman kom frances e angles pronuntia, z kom li danes e li suedes - [s]. Me retenad ergo li suonvalores del originali novial, e nur durad avansa in li ortografia ye un pasu plusi sur li sam vie vers ti international forme kel ja esed practisat per li usa de qu e x: li suone [k] have nun ultre li litere k e q e li uni parte de x, li novi signe c (devan a, o, u, e consonante) cun kel preske omni europanes, amerikanes e australianes es familiari for sen infantese.

In Plubonisat Novial apari li formo sal kun ve, ved in imperfekte (lo dikted ke lo ved veni), ante li sufixe -iv- bli usa -t-, kom ante li sufixe -ion-e si li fundi vorde fia ye -a, -i, -o (afirmativ, demonstrativ, signifikativ). Apud li sufixe -er- lo usa -tor-e (diktatore, kolaboratore, elevatore, transformatore) e li esperanti sufixe -il- desapari^[2].

Anke, Jespersen chanjad ha + infinitive (ha ama) a ha + partisipie (ha amat), kom in Occidental e komensad tu pensa pri li adition de -r al infinitives^[2].

Ti chanjos desplesat pluri ek li novialistes, ma altri aprobat le^[1].

Ye 1935 Edgar de Wahl voyajad a Helsingør e durant kelki dies deliberad kun Jespersen pri li divergantias inter occidental e novial^[5]:

Esed realim non poki importanti detales kel nos succesad tradebata, e mem si nos non atened plen concorda, nor deliberationes tamen montrad ke inter occidental e novial non esed plu grandi diferantias kam ke un futuri colabore pove deveni fructificanti^[1].

Kelki novialistes "del oldi generatione" esed: John Thomas Algeo, John Almquist, Siegfried Auerbach, Andrea Baietti, Harald Bohr, Hellmut Dibelius, Meredith Knox Gardner, Niels Haislund, C.B. Hoitingh, John Lansbury, Campos Lima, Henry Littlewood, Jaroslav Podobský e Reinhold Zeidler. H.D. Akerman e Jean Barral kolaborat in li redaktione de Novial-Lexike.

After li morio de Otto Jespersen

Li flage de Novia.

Fro 1935 til 1939, Valter Ahlstedt kolaborad in Novialiste. Ye 1937, komisione nomisat Lingual Jurie del Novialistes por plubonisa Novial bli krea, kun Ahlstedt kom sekretario. Li desisiones non esed definitivi, e tum e li komparos de Novial kun altri planlingues plenisat li pagines de Novialistes^[2]. Pro li influo de Ahlstedt, li nove versione de Novial esed tre proxim a Interlingue. Lon Gramatike Interlingual devenid li nov ofisiali gramatike de Novial.

Li periode de Novialides

Tamen, Ahlstedt chanjad a Interlingua e tum signifikad li fine del lingue, kel esed sin uso til li 1990 dekyare. In dis dekyare, un nov generatione de novialistes (usoniani studantes e linguistes) publikad Novial 98 (Novi International Auxiliari Linguum) che interete. Inter li aktivistes de Novial98 esed Don Blaheta fro Brown University in Providence, Bruce R. Gilson, Ken Caviness, Mark Vines, Thomas Leigh, David Harris e Jay Bowks^[2]. Li briti matematikisto James Chandler publikisad multi textes in e pri novial^[6]

Novial98 have kelki 20 chanjos, diskutet in intereti forume^[2]:

inklusione de w e z.
aditione de -r al infinitives
li partikle de infinitive tu bli chanja a at.
ve bli chanja a va
sta bli adi por kontinui tempe (me sta lekter)
li nome del lingues fini ye -ese
sink deveni pent
kelki vordes bli chanja: sune > sole, bivake > bivuake, genu > genue
neologismes kom webe (komputila reto), zipar (zipi) kaj enzime

Tum esed li komenso de novi novialides kom Novial Pro da Marcos Franco, Eurial de B. Phillip Jonsson, NovIALA e Noviali Interlingue Modernizat, adapted li fundi idees de Guiseppe Peano e li labore de Otto Jespersen, Edgar de Wahl e Alexander Gode.

Li grupe de diskusione de Yahoo bli fonda ye 2004 e li Wikipedie in Novial esed kreat ye 2006. Ma li omni autores del novialides abandonad lesen projektes rapidim.

Li renesanse de klasiki Novial after li yare 2020

Li periode de Novialides did krea li fundamentes por renesanse de Novial per far aksesabli li klasiki libres da Otto Jespersen in li interete. Li maxin nov aktivistes de Novial kam Vicente Costalago e Kardona Boske usa denove li klasifiki forme del lingue ek li yares 1928 e 1930.

Ye 2022, Vicente Costalago publisat Mikri Antologie, un kolektione de poemes traduktet a Novial^[7].

Ye 2023, Kardona Boske publisat in li jurnale Posta Mundi originali rakonte in Novial kun li title Li Salvera del Oblived Lingue. ^[8].

Referos

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 ^1.6 Jespersen, Otto (1938) Men labore por un international lingue: 1. Ante li mondemilite, in Novialiste 19
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 ^2.5 ^2.6 ^2.7 ^2.8 "Interlingvistiko: Enkonduko en la sciencon pri planlingvoj". Archived from the original on 2021-06-30. Retrieved 2022-06-01.
↑ Nus e li altres
↑ Plubonisat novial
↑ Discusion pri international lingue
↑ Novial-Informatione
↑ Mikri Antologie
↑ Posta Mundi 42, pagines 10-11

Vida anke

[Labore2-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 ^1.6 Jespersen, Otto (1938) Men labore por un international lingue: 1. Ante li mondemilite, in Novialiste 19

[Barandovska-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 ^2.5 ^2.6 ^2.7 ^2.8 "Interlingvistiko: Enkonduko en la sciencon pri planlingvoj". Archived from the original on 2021-06-30. Retrieved 2022-06-01.

[3] Nus e li altres

[4] Plubonisat novial

[5] Discusion pri international lingue

[6] Novial-Informatione

[7] Mikri Antologie

[8] Posta Mundi 42, pagines 10-11

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]